I. Trò chơi là gì ?
- Trò chơi là một hoạt động tự nhiên bày ra để vui chơi và giải trí, rất cần thiết nhằm thỏa mãn những nhu cầu giải trí đa dạng của con người.
- Trò chơi là một phương pháp giáo dục thực hành hiệu nghiệm nhất đối với việc hình thành nhân cách, trí lực của thanh thiếu niên.
- Trò chơi nhỏ là một cuộc vận động sinh hoạt do một người hoặc nhiều người tổ chức cho một số người tham gia theo một quy ước có sẵn, trong một thời gian, địa điểm để đem lại ý nghĩa riêng cho mỗi người và của tất cả mọi người.
II. Mục đích của trò chơi nhỏ:
Đối với các phong trào thanh thiếu niên, trò chơi là một trong những nội dung chủ yếu trong những phương pháp giáo dục, giúp rèn luyện và phát triển toàn mỹ các giác quan chính, làm cho các bạn trẻ khéo léo hơn, trí tưởng tượng phong phú hơn. Trò chơi còn giúp các bạn biết quan sát và phản ứng nhanh, biết tôn trọng kỷ luật, biết tự chủ, từ đó nảy nở tình đồng đội, đoàn kết thương yêu nhau...
Thông qua trò chơi, các nhà giáo dục, các anh chị cán bộ phụ trách sẽ hiểu rõ hơn về tính tình của các bạn như: bạn nào sôi nổi hoạt bát, mạnh bạo, bạn nào tính tình nhút nhát, ích kỷ, vị tha, nóng nảy, điềm đạm, thông minh, đần độn, khéo léo, vụng về...
Mục đích của bất kỳ trò chơi nào cũng mang một ích lợi trong việc giáo dục nhân cách và rèn luyện ý chí nhất định:
- Tăng cường sức khỏe: Trò chơi thường được tổ chức ngoài thiên nhiên thoáng đãng, không khí trong lành. Có nhiều trò chơi cần đến sự vận động cơ bắp như: chạy nhảy, kéo đẩy, mang vác...
- Luyện giác quan: Với những trò chơi phản ứng nhanh, ghi nhớ, nhanh mắt, thính tai, lẹ tay, quan sát, tập trung tư tưởng... (trò chơi thò thụt, cái tát bất ngờ, bịt mắt bắt dê...).
- Luyện ý chí và ý thức: Hăng say đua tranh để giành chiến thắng. Tự chủ, không rụt rè, sợ hãi, không bị lôi cuốn bởi nhiệt tình bồng bột. Chấp hành kỷ luật của trò chơi. Kiên nhẫn trong khi chơi. Biết sáng tạo, linh động.
- Luyện tính tình: Các bạn trở nên vui vẻ, sôi động. Rèn luyện tính đồng đội, biết đoàn kết gắn bó với nhau để giành chiến thắng, phát triển năng khiếu tốt, sự can đảm, gan dạ, lòng vị tha..
III. Phân loại trò chơi
Có nhiều cách phân loại trò chơi, nhưng với đối tượng của chúng ta là thanh thiếu niên, chúng ta tạm phân loại theo ba cách sau đây:
1. Phân loại trò chơi theo sự năng động:
- Trò chơi động: Là những trò chơi có sự chuyển động hoặc vận dụng đến cơ bắp của người chơi như chạy nhảy, nhào lộn, kéo đẩy, gồng gánh, vượt chướng ngại..
- Trò chơi tĩnh: Là những trò chơi cần vận dụng trí óc và giác quan, người chơi ít di chuyển cũng như ít vận động cơ bắp, những trò chơi tĩnh như: bắn tên, ghi nhớ lâu...
- Trò chơi đối kháng: Là những trò chơi mà các bạn chơi được chia ra nhiều nhóm nhỏ và quản trò tổ chức cho các bạn thi đối kháng từng đôi một và chọn hai nhóm xuất sắc nhất vào chung kết.
2. Phân loại trò chơi theo không gian:
- Trò chơi ngoài trời: Hầu như tất cả những trò chơi đều có thể chơi được ngoài trời, nhưng chúng ta phải lưu ý là sân chơi phải phù hợp với trò chơi. Thí dụ: sân đất cứng, sân gạch hay xi măng... thì không nên chơi những trò chơi mạnh bạo, có thể té ngã gây thương tích. Sân có nhiều cây cối, chướng ngại... thì không nên chơi rượt đuổi hay bịt mắt...
- Trò chơi trong nhà: Thường áp dụng trong giờ giải lao của một buổi hội họp, học tập... hoặc vì mưa gió không thể chơi ngoài trời được. trò chơi trong nhà thường là trò chơi tĩnh, ít di chuyển...
Ngoài ra, người ta còn phân trò chơi theo từng thể loại như, trò chơi luyện giác quan (ai đây, bịt mắt), trò chơi khéo léo (ném bóng, thổi đèn cầy), trò chơi nhanh nhẹn (đập tay, ném bóng), trò chơi lý luận (có, không), trò chơi phản xạ (trời đất, nước, bắn súng), trò chơi vận động nhẹ (chuyền dép), trò chơi luyện trí nhớ (kim)...
3. Yêu cầu trò chơi:
Để có một trò chơi đúng nghĩa và bổ ích phải hội đủ 3 yếu tố sau:
- Xây dựng bầu khí
- Rèn luyện kỹ năng
- Giáo dục chiều sâu
Thiếu một trong ba yếu tố trên, trò chơi sẽ trở thành phản tác dụng, có tai hại nhất thời hoặc sâu xa.
Xây dựng bầu khí: Trò chơi phải góp phần xây dựng một bầu không khí vui tươi, sống động, lôi kéo mọi người cùng tham gia, xóa bỏ xa lạ ngại ngùng, khép kín, thụ động, giải tỏa mọi căng thẳng, đem lại niềm vui và nụ cười. (cần hỗ trợ một vài bài hát sinh hoạt ngắn, vui, vài băng reo hay múa tập thể đơn giản).
Nhưng dẫu có vui thế nào, dẫu có cười đến chảy nước mắt đi nữa mà thiếu 2 yếu tố sau, thì niềm vui sẽ hời hợt chóng qua hay sượng sùng trơ trẽn.
Rèn luyện kỹ năng: Làm sao để cho các bài tập thể dục biến thành trò chơi phản xạ nhanh, tháo vát... (con cò con bò con sò, thụt thò, dài ngắn cao thấp...). Các bài khóa huấn luyện kỹ năng khô khan, biến thành trò chơi ứng dụng thực hành hiệu quả và hấp dẫn (đua xe tam mã, tìm vàng...). Các bài toán rối trí biến thành trò chơi động não, suy luận, phân tích lý thú.
Giáo dục chiều sâu: Yêu cầu này, chúng ta không nhận thấy bộc lộ một cách rõ rệt nhưng lại hết sức quan trọng. Nó giúp các bạn nhận thức được tinh thần đồng đội và kỷ luật tập thể, tính trung thực trong khi thi đấu, mối tương quan ứng xử tốt đẹp trong xã hội, vâng phục người lớn, tôn trọng người khác....
4. Chọn lựa trò chơi:
Chúng ta thường ít quan tâm đến việc chọn lựa trò chơi cho thật phù hợp với hoàn cảnh, mà cứ nhớ trò chơi nào là “xào” trò chơi đó, cho nên đôi khi gặp nhiều trường hợp lố bịch, phản giáo dục, quá thấp hay quá cao so với trình độ người tham dự...
Chúng ta nên chọn lựa trò chơi theo những yếu tố sau:
- Chọn lựa trò chơi theo độ tuổi.
- Chọn lựa trò chơi theo giới tính.
- Chọn lựa trò chơi theo trình độ.
- Chọn lựa trò chơi theo số lượng người tham dự.
- Chọn lựa trò chơi theo kỹ năng tập thể (đã từng sinh hoạt, chưa quen sinh hoạt, quen biết nhau hay còn xa lạ...).
- Chọn lựa trò chơi theo tình trạng sức khỏe và tinh thần (hưng phấn, vui vẻ hay mệt mỏi, buồn chán...).
- Chọn lựa trò chơi theo sân bãi (trò chơi trong rừng, trò chơi trên sân cứng, trên bãi cát mềm, trò chơi dưới nước...).
- Chọn lựa trò chơi theo thời gian (ngày, đêm).
Ngoài ra, chúng ta cũng cần để ý đến các yếu tố thời tiết, ánh sáng, dụng cụ, khung cảnh, hoàn cảnh... Một trò chơi hay mà đưa ra không đúng lúc thì cũng tẻ nhạt, vô ích và đôi khi lố bịch, nhàm chán... Nhưng nếu đúng lúc, đúng hoàn cảnh... thì nó là một thang thuốc đại bổ.
5. Điều khiển trò chơi
Trò chơi có hấp dẫn hay không là tùy thuộc vào nghệ thuật điều khiển của người quản trò. Cần thực hiện một trò chơi theo từng giai đoạn sau đây:
Chuẩn bị:
5.1. Xác định đối tượng: Lứa tuổi, giới tính, trình độ, sức khỏe, đặc điểm tâm sinh lý.
5.2. Số lượng người chơi: Chọn những trò chơi sao cho phù hợp với số lượng người chơi và cố gắng làm sao cho càng nhiều người tham gia vào trò chơi càng tốt. Đừng nên chọn một trò chơi mà từ đầu đến cuối chỉ có một hai người chơi, còn bao nhiêu thì làm khán giả.
5.3. Điều kiện sân bãi (hay trong phòng): Diện tích sân chơi có thể chứa được bao nhiêu người. Trò chơi nào phù hợp với sân bãi hay phòng ốc đó (thí dụ: một sân khá rộng, có thể chứa được nhiều người, nhưng không phù hợp với những trò chơi có rượt đuổi).
5.4. Dụng cụ: Nếu là trò chơi cần có dụng cụ (gậy, banh, dây, khăn, còi...) thì phải chuẩn bị sẵn.
5.5. Ước lượng những tình huống có thể xảy ra: Trong khi hăng say tranh giành phần thắng về mình, các bạn sẽ bất chấp tất cả mưa gió, té ngã, trầy da sứt trán, rách áo quần... đôi khi dẫn đến sự trớ trêu, lố bịch (nhất là những trò chơi mạnh, hỗn hợp nam nữ), hoặc lén lút ăn gian, qua mặt trọng tài hay người hướng dẫn để giành phần thắng... chúng ta cũng nên lưu ý đến yếu tố ánh sáng, thí dụ nếu trời tối mà người hướng dẫn ra hiệu bằng ngón tay hoặc những vật nhỏ... thì người chơi không thể nào nhìn thấy được.
6. Thực hiện trò chơi
6.1. Giải thích trò chơi:
- Yêu cầu mọi người im lặng, tập trung.
- Chọn lối trình bày rõ ràng, ngắn gọn, dí dỏm.
- Qui định luật chơi và khung thưởng phạt.
- Hỏi lại lần cuối xem người đã hoàn toàn hiểu chưa.
6.2. Phân chia lực lượng:
Nếu là trò chơi có sự thi đua tập thể, thì chúng ta phải biết phân chia lực lượng thành từng đội, nhóm... làm sao cho đồng đều về số lượng, về thể lực, về giới tính...
6.3. Phân công (nếu cần):
Nếu trò chơi cần thêm người phụ tá trợ giúp hay cần thêm trọng tài, thì phải phân công cho thật cụ thể, để họ hiểu rõ phần trách nhiệm của mình nằm trong giới hạn nào.
6.4. Làm nháp:
Tùy theo trò chơi và đối tượng mà chúng ta có thể cho chơi thử một hoặc hai lần, rồi “xé nháp” và vào cuộc. Nhưng nếu trò chơi cũ hay dễ chơi, thì đối tượng có thể bỏ thủ tục làm nháp để trò chơi có thể hấp dẫn ngay từ đầu.
6.5. Tiến hành chơi:
- Người hướng dẫn phải luôn di động, bao quát sân chơi.
- Quan sát mọi phản ứng về tâm lý, ngôn ngữ, hành động của người chơi.
- Khai thác khía cạnh dí dỏm của trò chơi, sáng tạo, linh hoạt với tiến độ chơi, đối tượng chơi.
- Đề cao tinh thần tự giác, mã thượng, thẳng thắn, kỷ luật.
- Phải công bằng, chính xác, dứt khoát trong việc bắt lỗi vi phạm luật chơi và bảo vệ luật chơi.
- Dành cho người chơi phát huy sáng kiến trong khi chơi, miễn là không vi phạm luật chơi.
- Thay đổi cách chơi, làm sao cho mọi người chơi đều có dịp thắng cuộc (người thì do thông minh, người thì do nhanh nhẹn, người thì do sức lực...).
- Biết dừng lại đúng lúc trước khi mọi người quá mỏi mệt hay trò chơi trở nên nhàm chán.
7. Kết thúc trò chơi:
Nên xử phạt người thua bằng các hình thức nhẹ nhàng, tế nhị.. để người thua vui vẻ tự nguyện tiếp thu mà không bị “sốc” hay miễn cưỡng, gượng ép. Người hướng dẫn nhận xét, phê bình và kiểm điểm trò chơi, nêu ra những ưu khuyết điểm về không khí cuộc chơi, luật chơi...
8. Tính cách người hướng dẫn:
Người hướng dẫn ngoài khả năng tạo bầu không khí sinh động, vui vẻ cho tập thể, người hướng dẫn còn phải biết khai thác góc cạnh giáo dục của trò chơi. Muốn được như vậy, các bạn cần phải rèn luyện một số đức tính cũng như cần có một số điều kiện sau:
- Biết coi trò chơi như là một công cụ giáo dục, một việc làm đứng đắn.
- Thật tâm yêu mến trẻ và dễ dàng hòa nhập với họ.
- Bản thân phải vui vẻ, hăng hái thì mới lôi cuốn mọi người.
- Đã từng điều khiển trò chơi nhiều lần, có vốn liếng phong phú về trò chơi.
- Biết tường tận mọi biến thái của trò chơi và tiên liệu được mọi tình huống có thể xảy ra.
- Bản lĩnh vững vàng, tài năng đa dạng, ứng biến nhanh nhạy... và có thể biến tất cả các bài học thành trò chơi.
- Biết tự rút cho mình những bài học về những sai phạm, vấp váp hay thành công sau mỗi lần điều khiển một trò chơi.
- Buộc mọi người chấp hành nghiêm chỉnh luật chơi, nhưng cũng biết xem kết quả của trò chơi là “chơi”.
- Có một giọng nói to, rõ ràng, mạch lạc... để giải thích và điều khiển trò chơi.
Ngoài ra còn phải có sổ tay ghi chép phân loại và sưu tầm trò chơi.
9. Những điều người quản trò nên tránh:
- Tránh không tổ chức, hướng dẫn những trò chơi khi mình không đủ hoặc không vững kiến thức về trò chơi đó.
- Tránh tinh trạng không chuẩn bị trước, làm qua loa, nói một đường làm một nẻo.
- Không được áp đặt người chơi, tranh cãi hoặc to tiếng với người chơi.
- Tùy theo chương trình sinh hoạt tập thể mà có những trang phục thích hợp, không nên phô trương và cũng không nên quá sơ sài, lộm thuộm.
- Tránh hiện tượng thiên vị hoặc cố tình bắt phạt một người nào đó vì lý do hiềm khích cá nhân.
- Những hình phạt các bạn làm sai cũng nên dừng lại ở mức độ nhắc nhở, nội dung phạt phải vui, tế nhị, tạo được không khí vui vẽ giữa người chơi và người bị phạt.